De normale akkoorden (zoals C, F, G, Am etc.) bestaan uit een grondtoon, een grote of kleine terts en de kwint. De afstand tussen terts en kwint is op zich ook een terts. Bij een majeur akkoord is de afstand tussen grondtoon en terts een grote terts. En dan is de afstand tussen de terts en de kwint een kleine terts.

Bij een mineur akkoord is de afstand tussen grondtoon en terts een kleine terts. En dan is de afstand tussen de terts en de kwint een grote terts.

Een normaal akkoord is dus altijd een stapeling van 2 tertsen, qua onderlinge afstanden. Daarom klinkt het ook ‘spanningsloos’.

Dan hebben we ook nog toevoegingen gezien: de sus2, sus4, add6 en add13, de 7 en maj7 etc. Deze kleuren het akkoord. Omdat deze noten niet een terts afstand hebben tot de andere noten in het akkoord geven ze meer of minder ‘spanning’. Als de spanning (te) groot is dan verwacht de luisteraar een ‘oplossing’. De sus4 bijvoorbeeld, die moet naar de terts. In dat geval is het akkoord ook echt anders dan het normale akkoord, de terts is in eerste instantie weggelaten, de sus4 stelt het klinken van de terts als het ware uit.

Sommige noten eisen geen oplossing, in dat geval is het echt alleen een toevoeging.

Er zijn ook akkoorden die in de basis al helemaal geen tertsen stapeling zijn. En we kunnen als pianist de akkoorden om verschillende redenen anders spelen dan de normale of volledige tertsen stapeling.

De kwartenligging

Een akkoord vorm die moderner aandoet, zowel in de jazz (Herbie Hancock) als in de moderne klassieke muziek (Claude Debussy).

Kwartenligging (So What – Miles Davis)

Dit akkoord klink heel erg ‘open’. Het vraagt niet om een oplossing, het kan blijven liggen en heeft veel kleur. In dit voorbeeld zijn er 3 kwarten op elkaar gestapeld en daarna een terts. Als je alle kwarten achter elkaar speelt op een pianoklavier krijg je een ‘vervreemdend’ effect. Net als bij de hele toons toonladder (zie 3).

DIM akkoorden

Dit akkoord is vaker behandeld. Grappig genoeg is dit juist een tertsen stapeling, alleen telkens van kleine tertsen. Vandaar de eindeloze herhaalbaarheid en het gebrek van een echte grondtoon.

Toch klinkt dit eerder ‘spannend’ dan ‘open’ en wordt het DIM akkoord juist gebruikt als overgang, om spanning te vergroten en de luisteraar voor te bereiden op de oplossing.

LH en RH samen

In het voorbeeld bij de kwartenligging zagen we het al, we kunnen als pianist ook beide handen tezamen gebruiken om een akkoord te spelen. Op deze manier verkrijgen – vooral jazz pianisten – zeer rijk gevulde harmoniëen.

LH gebroken

Deze techniek is al eens besproken maar hoort hier voor de compleetheid ook bij. Als je in de LH het akkoord ‘breekt’ dan is het het mooist als je de noten zo breed mogelijk pakt. Daarbij wissel je de terts en de kwint om. Relatief gezien blijft het qua intervallen misschien een tertsen stapeling maar in absolute zin liggen de noten veel verder uit elkaar: je stapelt dan een kwint en een sext.

Weglaten van noten

Als er een bassist is of een ander instrument dat meedoet in de weergave van de harmonie kan het noodzakelijk zijn of misschien gewoon muzikaler, bijvoorbeeld vanwege de afwisseling, om niet steeds het gehele akkoord te spelen maar alleen de essentie of de noten die niet door een ander worden gespeeld. 

Voorbeeld

Er moet op een bepaald moment een G7 akkoord worden gespeeld.

Een G7 akkoord bestaat uit: de g (grondtoon), b (terts) en d (kwint) plus de f (de septiem).

Dan kun je:

• Al deze noten spelen in 1 hand;
• Al deze noten spelen verspreid over 2 handen;
• De g weglaten omdat de bassist die al speelt[1];
• Alleen de f en de g spelen. Deze secunde geeft het spannende effect aan dit akkoord. Door de andere noten weg te laten komt dit extra naar voren;
• De f weglaten. Als de f bijvoorbeeld al in de melodielijn zit en om die reden eruit springt kan het meespelen van die f ‘teveel’ zijn. In dit geval zou ik de grondtoon dan ook niet spelen maar je eigen oren (en die van je mede muzikanten) zijn daarin leidend natuurlijk.

[1] Dit kun je ook doen met het akkoord in je RH als je solo speelt en je de grondtoon – in dit geval de g – al speelt in je LH.

De blues toonladder en de pentatonische ladder worden qua naam weleens verward. Het idee hierachter is ongeveer hetzelfde: een verzameling noten die altijd lekker klinken in een toonsoort.

Maar de uitwerking is geheel anders. Om te beginnen klinkt de bluestoonladder lekker in een toonsoort, maar zoals de naam al zegt, wel in blues gerelateerde muziek. Als je deze noten gebruikt dan klinkt het ‘bluesy’, en dat past niet altijd.

Daarnaast zijn het geen noten uit de normale toonladder van de toonsoort. Het zijn zelfs geen noten uit de normale akkoorden in deze toonsoort. En on top of that, het is geen reeks die we normaliter als ladder zouden kunnen definieren, daarvoor zijn de onderlinge stappen te ‘grillig’.

Dus, wat blijft er over, het is inderdaad een verzameling noten die je kunt gebruiken om te soleren, als het mag klinken als ‘blues’. Dus lekker rocken kan je er ook mee . . .

 Gitaristen als BB King en Eric Clapton zijn er groot mee geworden. Als je de pentatonische ladder EN de bluestoonladder bij elkaar ‘optelt’ dan heb je een fantastische set noten om eindeloos mee te kunnen soleren!

De bluestoonladder op C bestaat uit de volgende noten: c, eb, f, fis, g en bes.

En ja, je ziet het goed, de es zit er echt in!

En dat is gelijk een belangrijke reden dat het bluesy klinkt. Als je in C groot speelt gebruik je een terts uit de mineur toonladder. Je spot met alle muziektheorie! En dat is precies waarom het zo lekker klinkt;-)

De fis hoort helemaal niet in de toonsoort thuis maar vormt een fantastische ‘leid’toon tussen de kwart en de kwint. Ook in intervallen klinkt die geweldig. Pak maar eens een fis en een c erboven.

De bes is een verlaagde 7de en eigenlijk uit de mixolydische ladder. Kijk maar naar de Extra Les  over Kerktoonladders. De stamtonen vanaf g bevatten de f op de 7de positie i.p.v. de fis in de normale toonladder van g.

In de blues en aanverwante muziek pak je als standaard C7 akkoord daarom ook een bes erbij en niet de b. Een C akkoord met een b erin zijn we daarom een Cmaj7 gaan noemen.

De normale terts zit niet in de bluestoonladder maar zoals gezegd, het gebruik van de bluestoonladder sluit toepassing van de andere wetmatigheden niet uit. Beschouw het eerder als een ‘uitbreidingsset’ van je toolbox. De e zit in de normale toonladder én de pentatonische toonladder, dus die kun je naar hartelust gebruiken. De afwisseling van de es en de e doet wonderen!

En, last but not least, aangezien de mineur terts al in de majeur bluestoonladder zit kun je stellen dat er geen verschil meer zit in majeur of mineur. Of anders gezegd, je kunt de bluestoonladder gebruiken ongeacht of je in een majeur of mineur toonsoort speelt.

Waarschijnlijk ook daarom zo populair, het scheelt een hoop gestudeer.

De pentatonische ladder is een verzameling van 5 noten (penta=5) die altijd goed passen bij een toonsoort. Oftewel, als je deze noten gebruikt klinkt het altijd goed.

Het is logisch dat de akkoord eigen noten sowieso altijd goed klinken dus 3 van de 5 weet je altijd al: de tonica of grondtoon, de terts en de kwint.

Als je daar de secunde (2de) en sext (6de) aan toevoegt heb je de standaard majeur variant in de majeur toonladder.

In de mineur variant gebruiken we meestal de kwart (4) en de septiem (7). 

Eigenlijk kun je beter zeggen, we gebruiken dezelfde 5 tonen voor zowel de majeur als de verwante mineur toonsoort. Kijk maar in dit voorbeeld:

De toonsoort is C groot.

Het C-akkoord is c (1), e (3), g (5). We voegen de d (2) en a (6) toe.

De pentatonische ladder is: c, e, g, d, a

Verwant aan C groot is Am, want deze heeft dezelfde tonen in zich (alle witte toetsen, ofwel de stamtonen) alleen lopen we van a tot a in plaats van c tot c.

Als we hier dezelfde 5 tonen gebruiken dan is de pentatonische ladder ook hier: c, e, g, d, a.

En dan hebben we feitelijk het volgende gedaan:

• Het Am akkoord is a (1), c (3), e (5).
• We hebben daaraan toegevoegd de d (4) en de g (7).

Ons gehoor is gewend aan deze tonen. 

Er is een leuk filmpje van Bobby McFerrin waarin hij laat zien hij wij automatisch de pentatonische ladder ‘aanvoelen’ (https://youtu.be/ne6tB2KiZuk).

Chromatische toonladder

Als we telkens een halve noot opschuiven dan krijgen we een zgn chromatische toonladder. Vaak wordt deze gebruikt als versiering. Je hebt niet echt een grondtoon en er is geen opbouw van spanning en oplossing, vandaar dat je hier niet kunt spreken van een toonsoort waar je een muziekstuk in kunt schrijven.

Voor de vingerzetting gebruik je 1 om 2 met af en toe een 3 waar 2 witte toetsen na elkaar komen.

Bekijk de noten van ‘c’ tot ‘c’. Speel ze als toonladder en luister hoe het klinkt.

 Dit is de standaard majeur toonladder.

Als je akkoorden bouwt (‘trappen’) dan krijg je de bekende:, C, Dm, Em, F , G, Am en de Bmb5

In Funk muziek lijkt veel te gebeuren.
Maar degene die het vooral druk heeft is de drummer😉

Tel in je hoofd in 16de noten: een-te-ne-te, twee-te-ne-te etc.

Speel weinig!
Totdat je alles wat je erbij kan spelen strak kan spelen . . . . als toetsenist zou je bijvoorbeeld een ‘clav’ partij kunnen spelen (dat is een Hohner D6).
Maar als je piano of orgel (Hammond) speelt dan speel je een duidelijk patroon, een groove bestaat bij de kunst van herhaling. Weinig noten dus weer, niet druk maar wel strak!

Funk, met opvulling (‘ghostnotes’)
De bassist kan gaan ‘slappen’. De ‘slap’ zit meestal op de afterbeat. Maar hij kan het ook heel druk maken.

Drummers en gitaristen zullen eerder gebruik maken van ‘ghostnotes’. Noten die niet echt worden aangeslagen, je hoort ze niet echt maar je mist ze wel als ze niet gespeeld zouden worden.

Dit idee kunnen we als pianist overnemen. Hier een eenvoudig begin daarin. We spelen hetzelfde patroon als in de vorige paragraaf alleen spelen we een f ‘in het midden’ van de partijen (tussen LH en RH in) alsmaar ‘rechtdoor’. Deze moet je niet te hard aanslaan. Probeer af te wisselen door deze soms wel en soms niet aan te slaan. Probeer ook af te wisselen tussen de LH en de RH.

• oefen apart de arpeggio van de RH, zonder ritme;
• oefen daarna onderstaand patroon langzaam;
• probeer de arpeggio op alle akkoorden van het nummer te maken. Het is steeds een combinatie van een oktaaf en het normale akkoord;
• probeer daarna de arpeggio op omkeringen van de akkoorden te maken voor de afwisseling.

Speelstijl – Latin (Arpeggios) 1

Speelstijl – Latin (Arpeggios) 2

Dit is het kenmerkende Rock & Roll of Boogie Woogie patroon. Je telt in TRIOLEN feel. Dus “ene-me, twee-ne-me, drie-ne-me, vier-ne-me” etc.

Je kunt de RH ‘op de tel’ spelen of de derde tel ‘voortrekken’ door het akkoord op de laatste van het groepje triolen te spelen (de ‘me’ van twee-ne-me”).

Ook bij deze speelstijlen geldt: Less is More!

Rock Basis

Begin met de bas in kwarten (elke noot = 1 tel). RH speelt alleen akkoorden op de tel. Als je dit strak speelt is dat krachtiger dan alle mogelijke (wilde) alternatieven als je die niet strak speelt want dan wordt alleen maar rommeliger, en niet meer swingend. Swing zit in de ‘steadyness’.

Rock Basis, dubbele bas
Je kunt de bas verdubbelen. Let op dat je het tempo niet hoeft te verdubbelen! Doordat het patroon in achtsten is lijkt het al voldoende sneller (voor de luisteraar).

Terug naar de basis, met accenten!
Je speelt in de bas weer (strakke!) kwarten. Met je RH trek je de akkoorden op de derde tel naar voren. Je speelt syncopen!

TIP: Het helpt om dit te oefenen zonder piano! Ritme tikken met je handen op het tafelblad of op je knieën.